Rousseau

(1712-1778)

Rousseau, yargılarımızı akıldan çok duyguların gereklerine dayandırmamız gerektiğini söyleyen ilk Batılı filozoftu.

Rousseau, Batı’nın felsefe düşüncesinin ana akımına,  üç devrimci fikir soktu. En önemli fikri Toplum Sözleşmesi anlayışıdır. Bu, herkesin inandığının tersine uygarlığın iyi bir şey olmadığı, hatta değerden bağımsız bir şey bile olmadığı, pozitif anlamda kötü bir şey olduğu düşüncesidir. İkincisi, ister özel ister kamusal hayatımızda olsun, yaşamımızdaki şeylerin, aklı değil ve doğal içgüdülerin gereklerini karşılayıp karşılamadığını sormamız gerektiğidir; başka bir deyişle, hayatımıza ve yargılarımıza akıl değil, duygular kılavuzluk etmelidir. Üçüncüsü, toplum onu oluşturan kişilerin iradelerinin toplamından farklı ve yurttaşların be “genel irade”ye tamamen boyun eğmek zorunda oldukları kendine ait iradesi olan kolektif bir varlıktır.

Rousseau, eğitimde kişiyi uygarlığın ruhsal zincirlerinden kurtaracak temel değişiklerin yapılmasını savundu. Bu konudaki ana savı, eğitimin amacının çocukların doğal eğilimlerini bastırmak ve disiplin altına almak değil, tersine onların ifade edilmesini ve gelişmesini teşvik etmek olduğuydu. Bunun sağlanacağı ortam, okul değil, ailedir ve doğal dürtüleri de, kurallar ve cezalar değil, yakınlık ve sevgidir.

Rousseau’nun siyaset felsefesine önemli etkisi oldu. Fransız Devrimi’ne önderlik eden hareketlere duygusal ve düşünsel yakıtın büyük bir bölümünü Rousseau sağladı. Rousseau ayrıca Locke’un kinden farklı bir demokrasi kavramı getirdi. Bu daha çok genel iradenin dayatılmasında yatar; oysa Locke’un modeli, bireysel özgürlüğün korunmasına dayanmaktadır. Bu ikisi son derece birbirinden faklıdır, hatta potansiyel olarak birbirinin zıttıdır. Rousseau’nun eserleri, Aydınlanmanın değerlerine, her şeyden önce de Aydınlanmanın aklın egemenliğine yaptığı çağrıya büyük bir filozoftan gelen ilk saldırıydı. Rousseau’nun uygarlık denen şeye düşmanlığı, 19. yüzyıl felsefi anarşistlerinde de boy göstermiştir. Her şeyden önce duyguyu yüceltmesi açısından Rousseau, ondan kısa bir süre sonra 18. yüzyıl klasikçiliğinin yerini alacak olan Romantik hareketin öncüsü kabul edildi.