Spinoza

(1632 – 1677)

1632’de Amsterdam’da bir yahudi ailede dünyaya geldi. Ortodoks bir yahudi olarak yetişti ve eğitim gördü. Fakat heterodoks görüşlerinden dolayı 24 yaşında Yahudi cemaatinden çıkarıldı. Bu sırada İbranice’de Baruch olan ilk adını Latince Benedictus olarak değiştirdi. Yalnız yaşamaya başladı. Geçimini o dönemde yeni bir iş olan gözlük, mikroskop ve teleskop camları parlatarak sağladı ve o dönemde yazılarıyla ün kazandı. 1673 yılında Heidelberg Üniversitesi’nden gelen Felsefe Profesörlüğü teklifini ‘kendi aklına uygun’ biçimde felsefe yapmak için yalnız kalmak istediğinden geri çevirdi. Yıllar boyu parlattığı camların tozlarını solumaktan yakalandığı akciğer hastalığından ötürü 1677’de öldü. Flamanca, İbranice, İspanyolca, Portekizce biliyor, yazılarını Latince yazıyordu. Matematik çalıştı. Mizaç olarak son derece ahlaki, aynı zamanda da son derece dindar biriydi.

Spinoza, akılla madde arasında temel bir ayrımın varlığını reddetti. Descartes’ın gösterdiği nedenlerle, Tanrı’nın var olduğunu, sonsuz ve yetkin bir varlık olduğunu kabul etti fakat Tanrı’nın sonsuz olması halinde bir sınırının da olamayacağını, olduğu takdirde sonlu olacağını söyledi. Tanrı olmayan birşey var olamazdı. Tanrı’nın bir varlık, dünyanın da başka bir varlık olduğunu düşünmek Tanrı’nın varlığına sınır koymaktı; o yüzden Tanrı, var olan her şeyle birlikte var olmak zorundaydı.

Bedenin, ruhun dışa bakan biçimi olduğunu belirtmiştir. Ona göre eylemlerimizin gerçek nedenlerinin farkında değilizdir, kendimizi özgür failler haline getirebilmemizin yolu içgörü kazanarak şeylerle oldukları gibi halleşme yetisi kazanmaktır.

Spinoza’nın en önemli eseri Etika’dır. Bu kitap bir geometri ders kitabı düzenindedir. Her tanıtlama uygun tanımlar ve aksiyomlarla başlar; sonra bunları kanıtlama izler. Eserde kartezyen ikilik (madde ve ruh ayrılığı), panteizm (‘Tanrı her şeydir’ şeklindeki düşünce tarzı) lehine reddedilir.

Descartes, tözü, var olmak için kendi dışında bir şeye gerek duymayan olarak tanımlamıştır. Spinoza, var olan tek şeyin, hiçbir şeyi dışında bırakmayan ‘bütün her şey’ olduğunu ifade etmiştir.. Ruh- beden ayrılığını içerdiği kadar, doğa-insan ayrımını da içeren Kartezyen düşünce bugün hala geçerliliğini korumaktadır.